Otyłość jest chorobą. Osobom chorym na otyłość żyje się trudniej. Częściej zapadają na inne, równie ciężkie schorzenia, mają wady postawy, mogą mieć zaburzenia emocjonalne. Statystyki wskazują, że z roku na rok zwiększa się liczba osób z otyłością, a 30 proc. z nich ma otyłość brzuszną. Epidemiologicznie sytuacja jest alarmowa, bo otyłość osiągnęła już rozmiary pandemii. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że 1,9 miliarda osób cierpi z powodu nadwagi, a 650 milionów osób jest otyłych. Nadwaga i otyłość są przyczyną śmierci 4 milionów ludzi na świecie każdego roku.

Czym jest otyłość brzuszna?

Spośród wszystkich typów otyłości, otyłość brzuszna jest jedną z najgorszych dla naszego organizmu. Prawie zawsze prowadzi do zaburzeń przemiany materii oraz zaburzeń gospodarki lipidowej, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, które tworzą zespół metaboliczny. Zlokalizowana na brzuchu tkanka tłuszczowa zwiększa ryzyko powikłań chorób krążenia, prowadzi do zawałów serca oraz do udaru mózgu. W tym typie otyłości, tkanka tłuszczowa gromadzi się nie tylko pod skórą, ale również w narządach wewnętrznych – w mięśniach szkieletowych, sercu, trzustce, wątrobie. Otłuszczenie narządów wewnętrznych pogarsza ich pracę. Zwiększa ryzyko nowotworu jelita grubego, nowotworu trzustki i nowotworu prostaty. Nadmiarowa tkanka tłuszczowa umiejscowiona na brzuchu staje się aktywnym narządem wydzielania wewnętrznego. Nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych prowadzi do wzrostu produkcji insuliny oraz substancji zapalnych i enzymów przyczyniających się do nadciśnienia tętniczego. Otyłości brzusznej często towarzyszy cukrzyca typu 2, której powodem jest zaburzenie przemiany tłuszczów. Glukoza nie wnika do komórek, aby dostarczyć im energii. Dzieje się tak z powodu braku insuliny, której otłuszczona trzustka nie jest w stanie produkować

wystarczająco. To powoduje, że cukier zamiast wnikać do komórek pozostaje we krwi. Przez zaburzoną gospodarkę lipidową, zwiększa się ryzyko miażdżycy i chorób układu krążenia. Odkładający się w naczyniach krwionośnych cholesterol, rozwija chorobę niedokrwienną serca oraz zmniejsza wydolność mózgu. Do zawału serca dochodzi, gdy blaszka miażdżycowa zamknie przepływ naczynia w sercu, z kolei niedrożność jednej z tętnic dochodzących do mózgu, prowadzi do udaru. Przez zmiany miażdżycowe może dojść do uszkodzenia wielu organów – zmiany toczą się w całym organizmie. Nadmiar tkanki tłuszczowej w narządach wewnętrznych, zmiany miażdżycowe w tętnicach, to powody dlaczego przez naczynia krwionośne musi płynąć więcej krwi i pod większym ciśnieniem. Tłuszcz odłożony na brzuchu wpływa na zwiększenie krzepliwości krwi i tworzenie się zakrzepów. Wraz ze wzrostem wagi rośnie zapotrzebowanie organizmu na tlen, zwiększa się więc objętość tłoczonej przez serce krwi, co prowadzi do przerostu lewej komory serca. Otłuszczenie serca dodatkowo upośledza jego pracę.

Jak zdiagnozować otyłość brzuszną?

Przyjęło się, że jeśli obwód w talii w przypadku kobiet mieści się między 80-87 cm, a u mężczyzn 90-94 cm, mamy do czynienia z nadwagą. Natomiast, gdy jest równy lub przekroczy 88 cm, a u mężczyzn 94 cm, występuje otyłość brzuszna. Innym wskaźnikiem pozwalającym określić otyłość brzuszną jest WHR (z angielskiego Waist-Hip Ratio). Pozwala on określić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, poprzez podzielenie obwodu mierzonego w pasie przez obwód bioder. Wartość wskaźnika WHR większa niż 1.0 w przypadku mężczyzn i 0,85 u kobiet mówi o otyłości brzusznej. Uważa się również, że kolejny wskaźnik – BMI (z angielskiego Body Mass Index), nie jest pomocny w diagnozowaniu otyłości brzusznej, ponieważ nie wskazuje lokalizacji tkanki tłuszczowej. Często występuje sytuacja, w której BMI jest w normie, ale otyłość brzuszna już występuje.

Jakie są najczęstsze przyczyny otyłości brzusznej?

• Otyłość brzuszna częściej spotyka mężczyzn. Mają na to wpływ hormony, a także struktura i rozłożenie tkanki tłuszczowej. U mężczyzn tkanka tłuszczowa szybciej przyrasta w pasie brzucha i klatki piersiowej ponieważ zawiera więcej naczyń krwionośnych, komórek i receptorów niż w innych częściach ciała. Z kolei hormony kobiece – estrogeny – sprzyjają odkładaniu się tłuszczu na biodrach, pośladkach i udach (otyłość typu „gruszka”).
• Otyłość brzuszna u kobiet może być wynikiem zaburzeń proporcji hormonów płciowych, które sterują dystrybucją tkanki tłuszczowej. W momencie zachwiania równowagi, np. przez niewłaściwie dobraną antykoncepcję, tłuszcz odkłada się na brzuchu. Jednak najczęściej do otyłości brzusznej w przypadku kobiet dochodzi po menopauzie. Powodem jest obniżenie poziomu estrogenów oraz progesteronu. Niski poziom estrogenów zaburza metabolizm cukrów. Na skutek tego odkładają się one w postaci tłuszczu w tych partiach, gdzie występują duże zapasy tkanki tłuszczowej, co u kobiet ma miejsce m.in. na brzuchu. Spadek estrogenów sprawia również, że ośrodkowy układ nerwowy wytwarza mniej serotoniny. Na skutek pogorszenia nastroju organizm próbuje ratować się większym apetytem na słodycze. Przybieraniu na wadze po menopauzie sprzyja także wyższe stężenie androgenów (hormonów męskich), które odpowiadają za otyłość brzuszną.
• Przewlekły stres uwalnia więcej neuropeptydu Y (hormon odpowiedzialny za gromadzenie tłuszczu w komórkach). Razem z kortyzolem wyzwala otyłość brzuszną nie tylko z powodu większego apetytu. Tkanka tłuszczowa w okolicy brzucha ma najwięcej receptorów wrażliwych na kortyzol, który „otwiera” komórki tłuszczowe, umożliwiając gromadzenie się w nich zapasów. W sytuacjach stresowych zmniejsza się produkcja leptyny – hormonu wytwarzanego w tkance tłuszczowej, która ma działanie przeciwne do neuropeptydu Y (daje poczucie sytości). To powoduje uczucie głodu i podjadanie. Stres wzmaga też produkcję noradrenaliny – hormonu, który uwalnia niekontrolowany apetyt na węglowodany. A ponieważ węglowodany uczestniczą w produkcji hormonu szczęścia – serotoniny – który poprawia nastrój, wiele osób zajada stres węglowodanami. Stres powoduje też kłopoty ze snem. To skutkuje zaburzoną produkcją leptyny, która normalnie w nocy jest wydzielana w większych ilościach, co powoduje odczucie głodu i znów – podjadanie.
• Otyłość brzuszna może być powodowana leczeniem sterydami astmy czy chorób reumatycznych.
• Podstawową przyczyną otyłości brzusznej są niekorzystne dla zdrowia nawyki żywieniowe i ograniczona aktywność fizyczna. Jemy więcej niż potrzebuje organizm, by sprostać zapotrzebowaniu energetycznemu.

Otyłość brzuszna – zasady dotyczące diety

Należy pamiętać o kilku zasadach dotyczących diety przy otyłości brzusznej:

• należy jeść regularnie, najlepiej od 4 do 5 posiłków o stałych porach, co trzy godziny. Kolację powinno się jeść nie później niż 2 godziny przed snem,
• oprócz owoców i warzyw nie można zapomnieć o tzw. zdrowych tłuszczach -znajdują się w awokado, łososiu, siemieniu lnianym, oliwie z oliwek, orzechach i migdałach,
• otyłość brzuszna wymaga zmniejszenia porcji. Pozwala to skurczyć objętość żołądka. Dzięki temu szybciej będzie można osiągnąć uczucie sytości,
• otyłość brzuszna wymaga wykluczenia z jadłospisu takich produktów jak: biała mąka, cukier, tłuszcze zwierzęce, fast foody, słodycze, białe pieczywo, pszeniczne makarony, żywność wysoko przetworzona,
• należy wypijać co najmniej 2 litry wody mineralnej, niesłodzonej i bez substancji konserwującej.

Najważniejsze jest jednak dostarczanie z pożywieniem odpowiedniej ilości błonnika (co najmniej 400 g jarzyn i owoców dziennie) wspomagającego działanie ochronne na błonę śluzową jelita grubego i na metabolizm ogólnoustrojowy.  Zabezpiecza to przed rozwojem otyłości brzusznej i chorób metabolicznych.

Dowiedz się więcej!

Warto śledzić działalność organizacji pacjenckich, które często dostarczają chorym wielu informacji i porad. Fundacja Dobro Powraca otacza opieką także chorych na otyłość brzuszną. Na stronie internetowej fundacji można znaleźć wiele informacji o chorobie. A jeżeli pacjent napotka problemy finansowe w procesie leczenia, to organizacja pomaga mierzyć się z wydatkami. Pamiętajmy, że jest to choroba przewlekła, więc również wydatki związane z leczeniem i rehabilitacją będą przewlekłe.