Astma wczesnodziecięca

W Polsce na astmę choruje więcej dzieci niż dorosłych. Astma wczesnodziecięca ma zazwyczaj umiarkowany lub łagodny przebieg. Ciężkie epizody występują na szczęście sporadycznie. Pocieszający jest również fakt, że objawy choroby mogą ustępować w okresie dojrzewania oraz można je opanować we współpracy z lekarzem.

Niemniej astma wczesnodziecięca obniża jakość życia młodego człowieka i wymusza zachowywanie szczególnej ostrożności wobec czynników alergizujących. Cała rodzina bywa  jest zaangażowana w walkę z astmą u małego dziecka. Niepokojące objawy choroby u maleństwa stawiają rodziców w stan gotowości i podwyższonej czujności.

Astma wczesnodziecięca – przyczyny

Astma wczesnodziecięca atakuje dzieci do piątego roku życia, zdarza się niestety, że występuje już u niemowlaków. To przewlekła choroba dróg oddechowych powodowana przez alergeny.

Bywa uwarunkowana genetycznie, szczególnie jeżeli któreś z rodziców chorowało na atopowe zapalenie skóry. Dużą rolę w etiologii astmy dziecięcej odgrywają czynniki środowiskowe- zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu, pyłki trwa oraz przetworzona dieta.

Astma wczesnodziecięca ogranicza przepływ powietrza przez drogi oddechowe, dlatego dziecko doświadcza dolegliwości w postaci duszności i kaszlu. Oskrzela dziecka są nadwrażliwe na alergeny. Jeżeli się z nimi zetkną, następuje skurcz ich mięśniówki oraz zwiększenie produkcji śluzu. Prowadzi to do powstania obrzęku, który zmniejsza światło oskrzeli. Drogi oddechowe maluchów są węższe niż u dorosłych ludzi, dlatego ich nadwrażliwość jest groźniejsza dla zdrowia.

Kiedy następuje kontakt z czynnikiem drażniącym (alergenem), organizm dziecka wytwarza przeciwciała IgE, które łączą się z różnymi komórkami. Po ponownym kontakcie z alergenem, te komórki zaczynają uwalniać substancje powodujące stan zapalny w oskrzelach. Uszkadzaniu ulega delikatna śluzówka oraz podrażniają się  zakończenia nerwów oskrzelowych.

Jakie czynniki mogą wywołać atak astmy u dziecka? Bodźce drażniące mogą mieć przeróżną postać. Należą do nich m.in.:

1. Kurz
2. Roztocza
3. Sierść zwierząt domowych
4. Pleśń
5. Dym tytoniowy
6. Leki
7. Zanieczyszczenia powietrza
8. Wydzieliny kota, psa, chomika
9. Zarodniki grzybów
10. Substancje chemiczne
11. Pyły zawieszone w powietrzu
12. Składniki pokarmowe, np. kwas glutaminowy
13. Chwasty
14. Pyłki traw
15. Spaliny
16. Przewlekłe infekcje

Astma wczesnodziecięca – objawy

Od września do kwietnia trwa sezon infekcyjny. Małe dzieci, zwłaszcza te uczęszczające do żłobka czy przedszkola, łapią wówczas przeróżne wirusy i bakterie od swoich rówieśników. Częste przeziębienia, nieżyty nosa, kaszel czy stany podgorączkowe to zmora każdego rodzica. Skąd jednak wiadomo, że objawy u najmłodszych nie wywołuje astma wczesnodziecięca?

W przebiegu choroby dzieci cierpią na następujące dolegliwości:

• Suchy i męczący kaszel, nasilający się zwłaszcza w nocy i wybudzający dziecko ze snu
• Świszczący oddech, szmery, gwizdania i szumy w trakcie nabierania i wypuszczania powietrza przez malucha
• Trudności z oddychaniem, duszności, uczucie ucisku w klatce piersiowej
• Przyspieszony oddech
• Przewlekłe i nawracające infekcje górnych dróg oddechowych
• Nadreaktywność oskrzeli na czynniki drażniące, na przykład spaliny czy dym papierosowy
• Ból w klatce piersiowej
• Natężenie objawów po wysiłku fizycznym
• Przerywany płacz u niemowląt (z powodu duszności dziecko nie może płakać bez przerw)
• Infekcje górnych dróg oddechowych przebiegające bez gorączki
• Sinica
• Trudności w mówieniu, przerywanie wypowiedzi z powodu duszności
• Uczucie lęku i niepokoju towarzyszące atakom kaszlu i duszności
• Przyjmowanie przez dziecko pozycji wymuszonej półsiedzącej z pochyleniem do przodu i opieraniem się na rękach
• Nadmierna senność
• Brak apetytu u niemowlaków
• Przyspieszona czynność serca

Symptomy astmy natężają się po kontakcie z czynnikiem drażniącym, po wysiłku i ekspozycji na stres. Napadom choroby sprzyja również wysoka wilgotność powietrza oraz zima temperatura.

Nie wszystkie przypadki astmy związane są jednak z ekspozycją na czynniki drażniące. U około 20% dzieci nie udało się stwierdzić przyczyn wystąpienia objawów.

Co więcej, dwoje dzieci może mieć te same objawy, ale tylko jedno z nich choruje na astmę. Rozpoznanie choroby może zatem przysporzyć wyzwań diagnostycznych, ponieważ symptomy mogą są niespecyficzne.

Astma wczesnodziecięca – diagnostyka

Rozpoznanie astmy wczesnodziecięcej może być dla lekarza nie lada wyzwaniem. Podstawą jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu lekarskiego i połączenie różnych informacji w całość. Wywiad rodzinny dostarcza diagnoście cennych wskazówek. Prawdopodobieństwo astmy u dzieci poniżej 5 roku życia zwiększa się, jeżeli chorowali na nią rodzice. Aż 80% przypadków tej choroby związane jest z dziedziczeniem podatności i tendencji do zachorowania.

Ponadto na większe prawdopodobieństwo zachorowania narażone są dzieci, które często przechodziły infekcje, zwłaszcza wirusowe, w obrębie układu oddechowego, moczowego, zapalenie migdałków czy zatok.

Przy rozpoznaniu choroby brane są pod uwagę określone kryteria diagnostyczne, takie jak:

• Występujące więcej niż raz w miesiącu epizody świszczącego oddechu u dziecka
• Kaszel lub świszczący oddech występujący po wysiłku fizycznym
• Kaszel nocny, nie spowodowany infekcją
• Objawy występujące bez powiązania z porami roku
• Utrzymywanie się objawów po ukończeniu przez dziecko 36 miesięcy życia
• Zaostrzanie objawów w wyniku ekspozycji na czynniki drażniące
• Przeziębienia charakteryzujące się długim przebiegiem, powyżej 10 dni i ustępujące dopiero po wdrożeniu leczenia przeciw astmie

Jeżeli lekarz ustali w wywiadzie duże ryzyko, że u dziecka rozwija się astma wczesnodziecięca, diagnostyka zostanie pogłębiona. Zastosowanie będą miały procedury badające czynności układu oddechowego:

• Spirometria
• Seak-flow-metr (urządzenie do domowego badania spirometrii, która może być utrudniona w przeprowadzeniu u niewspółpracującego pacjenta niestacjonarnie)
• Testy dynamiczne
• Ocena szczytowego przepływu wydechowego
• RTG klatki piersiowej
• Testy z krwi (ocena stężenia IgE w surowicy, testy obwodowe, poziom eozynofilii)
• Testy alergiczne

Astma wczesnodziecięca – leczenie

Leczenie astmy wymaga dużej świadomości i współpracy po stronie pacjenta, co w przypadku małego dziecka bywa do osiągnięcia. Młody człowiek może nie rozumieć, albo po prostu zapominać, dlaczego unikanie alergenów jest ważne i że regularne przyjmowanie leków jest gwarantem skuteczności terapii. Stąd rola rodziców w procesie leczenia astmy dziecięcej jest kluczowa. To opiekun musi zadbać o unikanie czynników zaostrzających objawy oraz o właściwe przyjmowanie leków przez małego pacjenta.

W leczeniu astmy wczesnodziecięcej najważniejsze jest zahamowanie procesu zapalnego.

Przede wszystkim należy eliminować czynniki, które wywołują zaostrzenia choroby:

1. Ekspozycja na alergeny
2. Ekspozycja na dym tytoniowy (tak zwane bierne palenie)
3. Zanieczyszczone środowisko, zwłaszcza w zakresie skażonego powietrza
4. Infekcje
5. Klimatyzacja w domu i samochodzie bez specjalnych filtrów
6. Dywany, tapicerowane meble w domu, wykładziny firany, pościel z pierza

Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu dziecku drogą wziewną B2-mimetyku, który ma działanie rozkurczowe na mięśnie oskrzeli. Dodatkowo zwalcza się stan zapalny poprzez włączenie do terapii antyastmowej glikokortykosteroidów. Niektóre dzieci będą wymagały również podania antybiotyków.

Ponieważ rola saturacji powietrza jest kluczowa dla prawidłowej pracy układu oddechowego, dzieciom podaje się również tlen.

Optymizmem może napawać fakt, że objawy astmy wczesnodziecięcej można skutecznie kontrolować. Choroba może się również samoistnie wycofać w okresie dojrzewania. Ze strony rodzica ważne jest, aby możliwie najlepiej dbać o dziecko w chorobie, ale nie należy dopuszczać do nadopiekuńczości. Młody człowiek musi bowiem budować w sobie poczucie sprawczości, pewności siebie, których astma nie powinna w żaden sposób kompromisować.