Stopnie niepełnosprawności – co to właściwie znaczy?

Niepełnosprawność oznacza bowiem, że z uwagi na chorobę lub dysfunkcję organizmu, społeczne i indywidualne potrzeby nie mogą być samodzielnie zaspokajane bądź ich zaspokajanie jest w znacznym stopniu utrudnione. Nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale osoby z niepełnosprawnościami to największa mniejszość na świecie! Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że aktualnie z niepełnosprawnością żyje miliard osób.  15% populacji mierzy się z tym problemem. W Polsce, według różnych szacunków pochodzących z rządowych statystyk, żyje pomiędzy 4 a 7 milionów osób z niepełnosprawnościami. 3 miliony spośród tych osób mają formalne, wydane na mocy przepisów prawa orzeczenie o niepełnosprawności. Określa ono między innymi stopnie niepełnosprawności. Co to takiego?

Jakie są stopnie niepełnosprawności?  

Aby w świetle obowiązujących przepisów uzyskać w Polsce orzeczenie o niepełnosprawności należy przejść procedurę  przed Powiatowym Zespołem ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Dopiero bowiem formalnie otrzymane orzeczenie pozwoli osobie z niepełnosprawnością korzystać z różnych ulg oraz świadczeń, np. z zasiłku pielęgnacyjnego, zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, karty parkingowej czy dofinansowaniu likwidacji barier architektonicznych. Podstawą wydania orzeczenia jest badanie stanu zdrowia.  Na tej podstawie zdefiniowano trzy stopnie niepełnosprawności– lekki, umiarkowany i znaczny. Stopnie niepełnosprawności różnią się zatem z uwagi na zaawansowanie choroby lub dysfunkcji organizmu. Każdy z nich wiąże się z przyznaniem osobie z niepełnosprawnością innych przywilejów.

Stopnie niepełnosprawności – stopień lekki

Lekki stopień niepełnosprawności dotyczy naruszeń takich sprawności organizmu, które istotnie obniżają zdolność do pracy w porównaniu do osoby o podobnych kwalifikacjach, ale całkowicie sprawnej pod względem psychicznym i fizycznym. Co ważne – posiadane przez osobę niepełnosprawną ograniczenia w pełnieniu ról społecznych mogą zostać zneutralizowane, np. przy użyciu odpowiednich sprzętów ortopedycznych czy rozwiązań organizacyjnych. Oznacza to, że osoba z niepełnosprawnością w stopniu lekkim może samodzielnie egzystować, nie potrzebuje pomocy osoby trzeciej i może podjąć każdą pracę, do której ma kwalifikacje.

Orzeczone lekkie stopnie niepełnosprawności gwarantują określone przywileje. Czas pracy osób z niepełnosprawności a w stopniu lekkim nie może przekraczać 8 godzin dziennie. Niedopuszczalna jest również praca w nadgodzinach oraz na zmianach nocnych. Dodatkowo osoba z niepełnosprawnością w stopniu lekkim uprawniona jest do dodatkowej 15-minutowej przerwy w pracy.

Co do zasady, osoba z lekkim stopniem niepełnosprawności nie może korzystać z ulg w zakresie komunikacji PKP i PKS. Wyjątkiem jest młodzież pomiędzy 16 a 24 rokiem życia oraz studenci do 26 roku życia. Zniżka wynosi wówczas 78%.

Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności mogą korzystać z ulgi rehabilitacyjnej i odliczyć ją w ramach corocznego rozliczania podatku (np. w zakresie dostosowania mieszkania czy kosztu pobytu na turnusach rehabilitacyjnych). Mogą również korzystać z dofinansowań Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie. Nie wolno jednak zapomnieć, że w tej sytuacji obowiązuje kryterium dochodowe.

Stopnie niepełnosprawności – stopień umiarkowany

Niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym oznacza naruszoną sprawność organizmu, która powoduje niezdolność do pracy albo zdolność do pracy wyłącznie w warunkach pracy chronionej lub konieczność czasowej lub częściowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych. Osoba z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności może podjąć pracę także na otwartym rynku pracy pod warunkiem, że jej stanowisko pracy zostanie właściwie dostosowane.

Jakie przywileje dają umiarkowane stopnie niepełnosprawności? Posiadająca orzeczenie osoba, może być zatrudniona maksymalnie przez 7 godzin na dobę. Nie może pracować w nadgodzinach oraz na nocnych zmianach. Ma prawo do dodatkowej 15-minutowej przerwy w ciągu dnia oraz do dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni rocznie. Ponadto pracodawca ma obowiązek zwolnić od wykonywania pracy osobę z niepełnosprawnością, jeżeli potrzebuje ona wykonać badania specjalistyczne czy zabiegi lecznicze, których nie jest w stanie zrealizować poza godzinami pracy. Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym uprawnia także pracownika do urlopu raz do roku na turnus rehabilitacyjny. Zsumowany czas dodatkowych 10 dni urlopu oraz urlopu z przeznaczeniem na turnus rehabilitacyjny nie może przekroczyć jednak 21 dni.

Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, podobnie jak osoby ze stopniem lekkim, co do zasady nie mogę korzystać z ulg komunikacyjnych. Analogicznie wyjątkiem jest młodzież pomiędzy 16 a 24 rokiem życia oraz studenci do 26 roku życia (zniżka wynosi wówczas 78%).

Umiarkowane stopnie niepełnosprawności dają prawo do korzystania z ulgi rehabilitacyjnej oraz z dofinansowań Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie.

Pozostałe przywileje związane z tym stopniem niepełnosprawności to pomoc finansowa w zdobyciu wyższego wykształcenia, możliwość zdobycia karty parkingowej oraz zwolnienie z opłaty abonamentowej za radio i telewizję (jeżeli stopień niepełnosprawności został przyznany w związku z utratą wzroku).

Stopnie niepełnosprawności – stopień znaczny

Niepełnosprawność w stopniu znacznym charakteryzuje się takim naruszeniem sprawności organizmu, które uniemożliwia podjęcie pracy, pozwala na jej wykonywanie w warunkach pracy chronionej i długotrwałej albo stałej opieki innych osób. Osoby z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności są niezdolne do samodzielnej egzystencji. Niezdolność do samodzielnej egzystencji to stan, w którym osoba z niepełnosprawnością bez pomocy innych osób nie jest w stanie zaspokajać swoich potrzeb związanych z komunikacją, poruszaniem się, komunikowaniem z innymi ludźmi czy samoobsługą.

Stopień znaczny niepełnosprawności wiąże się z najszerszymi przywilejami spośród wszystkich 3 stopni. Przede wszystkim osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności może być zatrudniona w wymiarze nieprzekraczającym 7 godzin dziennie. Nie może również pracować w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Przysługuje jej dodatkowa 30-minutowa przerwa w pracy. Wymiar urlopu jest zwiększony o 10 dni w ciągu roku. Podobnie jak w przypadku osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, osoba z orzeczonym stopniem znacznym może korzystać z urlopu rehabilitacyjnego i zwolnienia z pracy w celach medycznych a także z ulgi rehabilitacyjnej oraz dofinansowań z Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie. Możliwa jest  także pomoc finansowa w zdobyciu wyższego wykształcenia.

Jakie przywileje zapewniają wyłącznie znaczne stopnie niepełnosprawności? Po pierwsze zwolnienie od podatku od czynności cywilnoprawnych w momencie nabywania na swoją rzecz sprzętu rehabilitacyjnego czy samochodów. Następnie brak limitu przy odliczeniach podatkowych różnych wydatków związanych z niepełnosprawnością, np. na adaptację mieszkania, opłat za turnusy rehabilitacyjne czy opiekę pielęgniarską. Znaczny stopień niepełnosprawności uprawnia również do ulgi komunikacyjnej, także dla opiekuna osoby z niepełnosprawnością.

Czy warto uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?

Przede wszystkim należy podkreślić, że posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności jest prawem, a nie obowiązkiem. Nie ma przymusu jego wyrabiania ani okazywania na żądanie. Jednak bez tego orzeczenia nie można korzystać z prawnie zagwarantowanych przywilejów. Dlatego warto posiadać orzeczenie. Od konkretnej osoby zaś będzie zależeć, w jakim zakresie będzie ono wykorzystywane.