Przyczyny chorób układu oddechowego

Za główne przyczyny chorób układu oddechowego uznawane są zanieczyszczenie środowiska, zła dieta i obciążenia genetyczne. Jednym z kluczowych powodów jest również palenie tytoniu – czynne i bierne.

Zanieczyszczenie środowiska

Zanieczyszczenie środowiska, pod którego wpływem jest układ oddechowy, można podzielić na zanieczyszczenie niezakaźne – pyłowe i gazowe oraz zanieczyszczenie zakaźne – wirusy, bakterie i grzyby. Wszystkie substancje, które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale jego naturalnymi składnikami nie są, stanowią zanieczyszczenie. Także te substancje, które są naturalnymi składnikami, ale ich stężenie jest zwiększone, stanowią zanieczyszczenie. Mówimy tu m.in. o tlenkach węgla (CO, CO2), siarki (SO2, SO3) i azotu (NO2), fluorze (F), ozonie (O3), radonie (Rn), amoniaku (NH3), wielopierścieniowych węglowodorach aromatycznych, fenolach czy drobnych ciałach stałych. Innymi istotnymi składnikami zanieczyszczenia są np. popioły, pyły, związki metali ciężkich, sadze, stałe związki organiczne, azbest, pestycydy oraz pyłki i zarodniki grzybów.

Zanieczyszczenia środowiska to najczęstsze przyczyny chorób układu oddechowego

Zanieczyszczenia środowiska stanowią obecnie podstawowe przyczyny chorób układu oddechowego, z czego przede wszystkim dla:

–  Alergicznego nieżytu nosa, który jest chorobą związaną ze stanem zapalnym śluzówek nosa i zatok, dla którego dużą rolę mają spaliny z silników Diesla. Cząstki spalin zawierają wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne przenikające przez błonę komórkową do jądra komórkowego i oddziałują bezpośrednio na DNA. Z kolei obecność cytokin modyfikuje odpowiedź immunologiczną w taki sposób, że następuje nasilenie procesu zapalnego w drogach oddechowych. Dodatkowo cząstki spalin reagują z alergenami zawartymi w powietrzu, tworząc ich nowy rodzaj błędnie rozpoznawany przez komórki układu odpornościowego, co w efekcie wywołuje reakcje alergiczne.

– Astmy. Astma jest chorobą, w której przewlekły stan zapalny powoduje hiperaktywność oskrzeli, prowadzącą do napadów duszności, świszczącego oddechu i kaszlu. Alergen, na który chory jest uczulony, wiąże się ze swoistymi przeciwciałami IgE na powierzchni mastocytów, co powoduje uwolnienie m.in. histaminy, a w efekcie prowadzi do obrzęku i obturacji oskrzeli. Zanieczyszczone powietrze sprzyja alergicznym reakcjom w obrębie dróg oddechowych, a szczególnie widoczny jest związek między wzrostem zapadalności na astmę wśród dzieci a zwiększonym stężeniem ozonu i pyłu zawieszonego.

– Infekcji dróg oddechowych, które są bardzo często występującymi schorzeniami. Szacuje się, że dla 3/4 dzieci zgłaszających się do lekarza, bezpośrednią przyczyną zachorowania było wirusowe zakażenie dróg oddechowych. Choroba ta polega na przekrwieniu i obrzęku błony śluzowej oskrzeli, któremu zazwyczaj towarzyszy zwiększone wytwarzanie śluzu oraz nacieki na ściany oskrzeli komórkami zapalnymi, co powoduje zwężenie oskrzeli. Nadmierne wydzielanie śluzu drażni zakończenia nerwowe, wyzwalając odruch kaszlu, połączonego z odpluwaniem śluzowej lub ropnej plwociny. W przypadku tej choroby, należy brać pod uwagę wszystkie możliwe przyczyny chorób układu oddechowego, czyli przede wszystkim mogą to być wirusy lub bakterie, czynniki fizyczne (nagła zmiana temperatury otoczenia), chemiczne (gazy, aerozole), ciała obce i pyły. Badania wykazują, że zanieczyszczenie powietrza odgrywa tu ogromną rolę.

– Gruźlicy, która jest chorobą zakaźną wywoływaną przez prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) lub prątki typu bydlęcego (Mycobacterium bovis). WHO ocenia, że co roku 1,5 miliona chorych umiera z powodu tej choroby. Gruźlica Dotyka najczęściej płuc (postać płucna). Może również zajmować górne drogi oddechowe, ośrodkowy układ nerwowy, limfatyczny, kostno-stawowy, moczowo-płciowy i skórę. Jest wiele czynników ryzyka prowadzących do zmniejszenia odporności, między innymi: zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS), uzależnienie od alkoholu, narkotyków, niedożywienie czy wiek powyżej 65. roku życia. Również palenie papierosów (czynne i bierne) i zanieczyszczenie powietrza w znacznym stopniu zwiększają ryzyko zachorowania. Udowodniono immunomodulacyjne działanie cząsteczek PM2,5 pochodzących ze spalin z silników Diesla, polegające na zmniejszeniu odporności przeciwprątkowej.

– Przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), która jest jedną z najczęstszych chorób i dotyka 4–10% społeczeństwa. Cechuje ją trwałe, postępujące ograniczenie przepływu powietrza, wynikające  z odpowiedzi zapalnej na wdychane szkodliwe pyły lub gazy. Choroba ta prowadzi do nadprodukcji śluzu w obrębie drzewa oddechowego, obturacji oskrzeli, rozdęcia płuc, zaburzenia wymiany gazowej, rozwoju serca płucnego oraz hipoksemii i hiperkapnii. Objawia się przede wszystkim przewlekłym kaszlem i dusznością. WHO uważa, że 20% przypadków POChP na całym świecie może wynikać z zanieczyszczenia powietrza, przede wszystkim wynikającego z palenia węglem i odpadami w domowych piecach lub lokalnych systemach grzewczych.

– Raka płuca, który jest jednym z najczęściej najczęściej występujących nowotworów. Jest też jedną z głównych przyczyn zgonów z powodu nowotworu. Objawia się głównie kaszlem, dusznością, bólem w klatce piersiowej, krwiopluciem, powtarzającymi się zapaleniami płuc, zespołem żyły głównej górnej, zaburzeniami rytmu serca, chrypką i innymi. Palenie tytoniu oraz zanieczyszczenie powietrza mają największy wpływ na zachorowanie na raka. Znana jest także rola niektórych genów lub narażenie na wdychanie radonu. Częstość występowania raka płuc jest znacznie wyższa w populacji miejskiej niż w populacji wiejskiej prawdopodobnie dlatego, że obszary miejskie są bardziej zanieczyszczone. Na rozwój tego nowotworu największy wpływ ma NO2, a śmiertelność spowodowana tym nowotworem, powodowana jest  zwiększonym stężeniem drobnych cząstek stałych i siarczanów.

Główne przyczyny chorób układu oddechowego

Palenie tytoniu obniża wydolność układu oddechowego. Nie ma ważniejszej przyczyny chorób układu oddechowego. Dym papierosowy to ponad 4 tysiące związków chemicznych, w tym prawie 60 substancji kancerogennych. Czynnikiem uzależniającym jest nikotyna. Silnie toksyczne to m.in. tlenek węgla i  cyjanowodór. Palenie może powodować powstanie nowotworów płuc, krtani, przełyku, gardła, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego.

Niewłaściwa dieta, prowadząca do otyłości ma ogromny wpływ na zachorowania i przebieg chorób układu oddechowego. Liczne badania wskazują, że otyłość ma istotny związek z występowaniem chorób współistniejących, takich jak nadciśnienie i cukrzyca, ale również wyrasta do statusu pra-przyczyny chorób układu oddechowego. Oprócz duszności wysiłkowej i zmniejszonej wydolności fizycznej, ma istotny negatywny wpływ na mechanikę oddychania w przypadku chorych na astmę i POChP. Może to prowadzić do zaburzeń oddychania w czasie snu (np. obturacyjny bezdech podczas snu oraz niewydolność oddechowa związana z otyłością).

Zakażenie układu oddechowego

Choroby układu oddechowego to najczęściej rozpoznawane i jedne z najbardziej zagrażających zdrowiu chorób. Do zakażenia układu oddechowego najczęściej dochodzi drogą kropelkową. Przebiega to w następujący sposób: osoba zdrowa ma styczność z wydzielinami osoby chorej, które mogą utrzymywać się w powietrzu przez pewien czas np. po kichnięciu czy kaszlnięciu. Aby nie rozprzestrzeniać swoich mikrodrobinek śliny lub wydzielin z jamy nosowej wraz z patogenami, należy zasłaniać usta i nos maseczką ochronną. Jeśli osoba zdrowa podczas oddychania wciągnęła powietrze z zakażonymi cząsteczkami, zostaje kolejnym nosicielem choroby.

Dowiedz się więcej!

Zdrowy styl życia, odpowiednia dieta i aktywność fizyczna mogą nas uchronić wieloma chorobami układu oddechowego. Jeżeli jednak zachorujemy, mogą pojawiać się pytania i wątpliwości. Dlatego warto śledzić działalność organizacji pacjenckich, które często dostarczają chorym wielu informacji i porad. Na stronie internetowej Fundacji Dobro Powraca można znaleźć wiele informacji o chorobach układu oddechowego.